История из жизни Солона, одного из Семи Мудрецов
Греческая притча
Говорят, что Солон по просьбе Креза приехал в Сарды. Когда Солон осмотрел великолепный замок Креза, тот спросил его, знает ли он человека, счастливее его, Креза. Солон отвечал, что знает такого человека: это его согражданин Телл. Затем он рассказал, что Телл был человеком высокой нравственности, оставил после себя детей, пользующихся добрым именем, имущество, в котором есть всё необходимое, и погиб со славой, храбро сражаясь за отечество. Солон показался Крезу чудаком и грубияном, раз он не измеряет счастье обилием серебра и золота, а жизнь и смерть простого человека ставит выше его громадного могущества и власти. И всё же он опять спросил Солона, знает ли он кого другого после Телла, более счастливого, чем он. Солон опять сказал, что знает: это Клеобис и Битон, два брата, чрезвычайно любившие друг друга и свою мать. Когда однажды волы долго не приходили с пастбища, они сами запряглись в повозку и повезли мать в храм Геры. Все граждане называли её счастливой, и она радовалась. А они принесли жертву, напились воды, но на следующий день уже не встали; их нашли мёртвыми; они, стяжав такую славу, без боли и печали узрели смерть.
— А меня, — воскликнул Крез уже с гневом, — ты не ставишь совсем в число людей счастливых?
Тогда Солон, не желая ему льстить, но и не желая раздражать ещё дольше, сказал:
— Царь Лидийский! Нам, эллинам, бог дал способность соблюдать во всём меру. А вследствие такого чувства меры и ум нам свойственен какой-то робкий, по-видимому, простонародный, а не царский, блестящий. Такой ум, видя, что в жизни всегда бывают всякие превратности судьбы, не позволяет гордиться счастьем данной минуты, если ещё не прошло время, когда оно может перемениться. К каждому незаметно подходит будущее, полное всяких случайностей. Кому бог пошлёт счастье до конца жизни, того мы считаем счастливым. А назвать счастливым человека при жизни, пока он ещё подвержен опасности, — это всё равно, что провозглашать победителем и венчать венком атлета, ещё не кончившего состязания. Это дело неверное, лишённое всякого значения.
После этих слов Солон удалился. Креза он обидел, но не образумил. Так пренебрежительно в то время Крез отнёсся к Солону.
После поражения в битве с Киром, Крез потерял свою столицу, сам был взят в плен живым, и ему предстояла печальная участь быть сожжённым на костре. Костёр уже был готов. Связанного Креза возвели на него. Все персы смотрели на это зрелище, и Кир был тут. Тогда Крез, насколько у него хватило голоса, трижды воскликнул:
— О Солон! О Солон! О Солон!
Кир удивился и послал спросить, что за человек или бог Солон, к которому одному он взывает в таком безысходном несчастии. Крез, ничего не скрывая, сказал:
— Это был один из эллинских мудрецов, которого я пригласил, но не за тем, чтобы его послушать и научиться чему-нибудь такому, что мне было нужно, а для того, чтобы он полюбовался на мои богатства и, вернувшись на родину, рассказал о том благополучии, потеря которого, как оказалось, доставила больше горя, чем его приобретение — счастья. Пока оно существовало, хорошего от него только и было, что пустые разговоры да слава. А потеря его привела меня к тяжким страданиям и бедствиям, от которых нет спасения. Так вот Солон, глядя на моё тогдашнее положение, предугадал то, что теперь случилось, и советовал иметь в виду конец жизни, а не гордиться и величаться непрочным достоянием.
Этот ответ передали Киру. Он оказался умнее Креза и, видя подтверждение слов Солона на этом примере, не только освободил Креза, но и относился к нему с уважением в течение всей его жизни.
Так прославился Солон: одним словом своим одного царя спас, другого вразумил.
Պատմություն յոթ իմաստուններից մեկի՝ Սոլոնի կյանքից
Ասում են, որ Սոլոնը Կրեսոսի խնդրանքով գնացել է Սարդիս։ Երբ Սոլոնը զննեց Կրեսոսի հոյակապ ամրոցը, Կրեսոսը հարցրեց նրան, թե արդյոք ճանաչում է իրենից ավելի երջանիկ մարդու: Սոլոնը պատասխանեց, որ ճանաչում է այդպիսի մարդու. նա իր համաքաղաքացի Թելն է։ Հետո նա ասաց, որ Թելը բարձր բարոյականության տեր մարդ էր, երեխաներին թողեց բարի անուն, ունեցվածք և փառքով մահացավ՝ քաջաբար կռվելով հայրենիքի համար։ Սոլոնը Կրեսոսի կոպիտ թվաց, քանի որ նա երջանկությունը չի չափում արծաթի և ոսկու առատությամբ, և պարզ մարդու կյանքն ու մահը վեր է դասում իր հսկայական ուժից և զորությունից: Եվ, այնուամենայնիվ, նա նորից հարցրեց Սոլոնին, թե արդյոք նա գիտի որևէ մեկին, ով ավելի երջանիկ է, քան նա՝ Թելից հետո: Սոլոնը պատասխանեց այո. նրանք Կլեոբիսն ու Բիթոնն էին, երկու եղբայրներ, ովքեր շատ էին սիրում միմյանց և իրենց մորը: Երբ մի օր եզները երկար ժամանակ չէին վերադառնում արոտավայրից, նրանք լծեցին կառքը և մորը տարան Հերայի տաճար։ Բոլոր քաղաքացիները ասում էին որ նա երջանիկ է։ Նրանք զոհ մատուցեցին, բայց հաջորդ օրը նրանք մահացան: Նրանք, ձեռք բերելով այդպիսի փառք, մահը տեսան առանց ցավի և վշտի:
– Իսկ ես ,- արդեն զայրացած բացականչեց Կրեսոսը,- դու ինձ ընդհանրապես չե՞ս դասում երջանիկ մարդկանց շարքին։
Սոլոնը, չցանկանալով սիրաշահել նրան, բայց չցանկանալով էլ ավելի նյարդայնացնել, ասաց.
– Աստված մեզ՝ հելլեններիս, ամեն ինչում չափը պահելու կարողություն է տվել։ Եվ չափի նման զգացողության արդյունքում ունենք նաև մի տեսակ երկչոտ միտք, հասարակ ժողովրդի, ոչ թագավորական, փայլուն։ Նման միտքը, տեսնելով, որ կյանքում միշտ լինում են ճակատագրի ամենատարբեր շրջադարձեր, թույլ չի տալիս հպարտանալ տվյալ պահի երջանկությամբ, եթե դեռ չի անցել ժամանակը, երբ այն կարող է փոփոխվել։ Ամենատարբեր դժբախտ պատահարներով լի ապագան աննկատորեն մոտենում է բոլորին։ Ում Աստված երջանկություն է ուղարկում իր ողջ կյանքում, մենք նրան երջանիկ ենք համարում: Իսկ մարդուն կենդանության օրոք երջանիկ անվանել, մինչ նա դեռ վտանգի տակ է, նույնն է, ինչ հաղթող հռչակել ու դեռ մրցումը չավարտած մարզիկին պսակել ծաղկեպսակով։ Դա սխալ և իմաստից զուրկ բան է։
Այս խոսքերից հետո Սոլոնը հեռացավ: Նա վիրավորեց Կրեսոսին, բայց խելքի չբերեց։ Կրեսոսը սկսեց անարգանքով վերաբերվել Սոլոնին։
Կյուրոսի հետ ճակատամարտում կրած պարտությունից հետո Կրեսոսը կորցրեց իր մայրաքաղաքը, ինքն էլ գերի ընկավ և մատնվեց խարույկի վրա այրվելու տխուր ճակատագրին: Կրակն արդեն պատրաստ էր։ Կապված Կրեսոսին կանգնեցրին կրակի վրա։ Բոլոր պարսիկները նայում էին այս տեսարանին: Կյուրոսը նույնպես այնտեղ էր։ Կրեսոսը երեք անգամ բարձր բացականչեց.
– Ո՜վ Սոլոն, Սոլոն, Սոլոն
Կյուրոսը զարմացավ և մարդկանց ուղարկեց հարցնելու, թե ինչպիսի մարդ կամ աստված է Սոլոնը, ում դիմում է Կրեսոսը նման դժբախտության մեջ: Կրեսոսը, ոչինչ չթաքցնելով, ասաց.
Նա հելլենական իմաստուններից էր, ում ես հրավիրել էի, բայց ոչ նրա համար, որ լսեմ նրան և սովորեմ ինչ-որ բան, ինչի կարիքն ունեմ, այլ որպեսզի նա հիանա իմ հարստությամբ և, վերադառնալով հայրենիք, պատմի այդ բարօրության մասին. որի կորուստը, ինչպես պարզվեց, ավելի շատ վիշտ բերեց, քան դրա ձեռքբերումը երջանկություն: Քանի դեր այն կար, միակ լավ բանը դատարկ խոսակցությունն ու փառքն էր։ Եվ դրա կորուստն ինձ հասցրեց ծանր տառապանքների ու աղետների, որոնցից փրկություն չկա։ Ուստի Սոլոնը, նայելով իմ այն ժամանակվա դիրքին, կանխագուշակեց այն, ինչ տեղի ունեցավ հիմա, և ինձ խորհուրդ տվեց հիշել կյանքիս վերջը և չհպարտանալ և չմեծացնել իմ փխրուն ունեցվածքը։
Այս պատասխանը փոխանցվեց Կյուրոսին։ Պարզվեց, որ նա Կրեսոսից ավելի խելացի է և, տեսնելով այս օրինակի վրա Սոլոնի խոսքերի հաստատումը, ոչ միայն ազատել է Կրեսոսին, այլև հարգանքով է վերաբերվել նրա ողջ կյանքի ընթացքում։
Այսպիսով Սոլոնը հայտնի դարձավ՝ մի խոսքով փրկեց մի թագավորին, խելքի բերեց մյուսին։